Anti-aging – jak cofnąć czas

W czasach konkwisty, kiedy europejscy chrześcijanie podbijali Amerykę Południową, żądza złota była tylko jednym z wielu pragnień zdobywców. Istotną rolę odgrywała legenda o Fontannie Młodości, mającej podobno tryskać gdzieś w Ameryce Południowej. Każdy, kto napiłby się wody z tego źródła, stałby się młody i oddaliłby datę swojej śmierci. Nie był to oczywiście jedyny mit z młodością w tle. Na przestrzeni tysiącleci setki tysięcy naukowców i szarlatanów chciały zgłębić jej tajemnicę, lecz nie da się tego uczynić, nie zrozumiawszy uprzednio, czym jest

Proces starzenia się organizmu

Wszyscy się starzejemy. Jedni wolniej, inni szybciej. I istnieje oczywiście naukowe wytłumaczenie tego procesu. Według dzisiejszych naukowców, starzenie się to nic innego, niż zmniejszenie zdolności organizmu do odpowiedzi na stres środowiskowy, który pojawia się wraz z upływem czasu, oraz na nagromadzenie się nieodwracalnych uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, przerastających zdolności organizmu do samonaprawy. A gdyby wspomóc tę samonaprawę? Czy to w ogóle możliwe? Czy wszystkie objawy starości, od utraty słuchu i wzroku poprzez zmniejszenie perystaltyki jelit aż po spadek średniej szybkości przewodzenia w komórkach czy upośledzenie czynności wątroby, mogą zostać zahamowane albo wręcz odwrócone? Tym zajmuje się dziedzina współczesnej nauki zwana gerontologią eksperymentalną lub gerontologią biomedyczną.

Ewolucjoniści, bo to głównie zwolennicy teorii Darwina zajmują się rozwiązywaniem zagadki młodości, są podzieleni w kwestii przyczyn śmierci naturalnej, która wieńczy proces starzenia się. Jedni wyznają teorię tzw. altruistycznego samobójstwa, zakładającą, że osobnik stary robi miejsce dla osobników młodych, zdolnych do lepszego wychowania potomstwa. Innych pochłania raczej teoria samolubnego genu. Zakłada ona, że organizm potomny jest fragmentem organizmu rodzicielskiego, w związku z czym potomek dziedziczy geny w różnym wieku, w tym również geny letalne. Te są bardzo łatwo i sprawnie eliminowane, dopóki organizm nie przekaże swoich genów potomstwu. Wówczas spada presja na eliminowanie genów letalnych i organizm zaczyna się starzeć, aż w końcu umiera. Zresztą ostatnio uzyskano dowód na to, że za starzenie się rzeczywiście w dużej mierze odpowiadają geny. Dzięki inżynierii genetycznej udało się dwukrotnie wydłużyć średni czas życia nicieni z gatunku Caenorhabditis elegans, okazało się bowiem, że niektóre mutacje insulinoopornego czynnika wzrostu u tych nicieni, jak również u myszy i pcheł, powodują spowolnienie procesu starzenia się.

Kolejnym czynnikiem przyspieszającym starzenie jest tzw. oksydacja, czyli utlenianie. To proces przypominający nieco znane nam skądinąd jełczenie masła. Wolne rodniki, czyli wytwarzane w organizmach żywych atomy mające jeden lub więcej uszkodzonych elektronów (najczęściej reaktywne formy tlenu), atakują zdrowe komórki i osłabiają ich odporność. Również telomery, czyli fragmenty chromosomów zabezpieczające je przed uszkodzeniem podczas kopiowania, wywierają istotny wpływ na proces starzenia. Po każdym takim kopiowaniu telomer skraca się i w końcu po prostu zaczyna go brakować.

Znając ważniejsze przyczyny starzenia się organizmów, przyjrzyjmy się znanym już dziś sposobom regeneracji organizmu.

Strategie przedłużania życia

Nanotechnologia: według znanego wizjonera Raya Kurzweila, do 2030 roku nanoroboty będą w stanie niwelować efekty starzenia się poprzez naprawę procesów uważanych za odpowiedzialne za te efekty.

Klonowanie: wielu naukowców uważa, że klonowanie i badania nad komórkami macierzystymi doprowadzą do wytwarzania całych organów, mogących zastąpić zużyte już części organizmu. Metoda ta budzi spore kontrowersje etyczne i religijne, niemniej już niebawem klonowanie na szeroką skalę może stać się faktem.

Terapia genowa: w skrócie polega ona na tym, że stare i zniszczone geny są zastępowane genami sztucznymi.

Oszukiwanie genów: głównym orędownikiem tej teorii jest Richard Dawkins. Na czym ona polega? Nasze ciała składają się z genów aktywowanych na przestrzeni całego życia. Inne geny aktywujemy w młodości, inne w wieku dojrzałym. Im jesteśmy starsi, tym więcej genów letalnych posiadamy. Wobec tego, aby przedłużyć życie, powinniśmy zapobiegać aktywowaniu się tych genów. Krótko mówiąc, musimy sprawić, by nasz organizm "myślał", że jesteśmy młodzi, poprzez "symulowanie zewnętrznych cech chemicznych młodego ciała".

Krionika: przechowywanie ciała w niskiej temperaturze po śmierci. Ma to być zaawansowana przechowalnia dla ciała. Krionicy uważają, że śmierć nie jest prawdziwa, ponieważ zatrzymanie akcji serca i ustanie oddechu ma miejsce na długo przed obumarciem komórek. Ciało poddane działaniu niskiej temperatury do kilku godzin po śmierci jest pod względem neurologicznym jeszcze mało zniszczone i istnieje nadzieja na przywrócenie organizmu do życia. Niestety, do tej pory nie udało się tego dokonać u żadnego ssaka poddanego krioprezerwacji.

Wszystkie przedstawione metody przedłużania życia to jeszcze raczej pieśń przyszłości, choć badania nad niektórymi z nich są zaawansowane. Istnieją też ludzie, którzy sami finansują tego typu działania. Jednym z nich jest Peter Nygård, pochodzący z Finlandii 70-letni Kanadyjczyk, który pokrywa koszta własnych badań nad opóźnianiem procesów starzenia. Wypróbował on na sobie nowatorską metodę wykorzystującą komórki macierzyste. Podobno kuracja pozwoliła nie tylko na powstrzymanie zmian powodowanych przez procesy starzenia się, lecz także na ich cofnięcie. Nie każdy dysponuje jednak majątkiem wysokości 880 milionów dolarów i nie każdy może sobie pozwolić na tego typu kurację.

Metody zapobiegania starzeniu się dla każdego

Ponieważ powszechnie się uważa, że maksymalna długość życia ludzkiego wynosi około 120 lat, a średnia statystyczna długość życia jest zaniżana przez dane dotyczące śmiertelności noworodków i zgonów będących skutkiem wypadków i chorób, jasne jest, że ludzkość coraz większymi krokami zbliża się do tej granicy. Ale to wcale nie znaczy, że każdy z nas nie może sobie wydłużyć życia o kilka lat. Pytanie tylko, jak to zrobić. Obecnie propaguje się następujące strategie wydłużania życia, czy – jak kto woli – opóźniania procesów starzenia:

Leki: metoda ta nie jest jeszcze do końca zbadana, ale wygląda na to, że w niedalekiej przyszłości alotropowa odmiana węgla o nazwie fuleren C60 może doprowadzić do znacznego wydłużenia życia. Dotychczas związek ten zastosowano eksperymentalnie u szczurów, co pozwoliło na wydłużenie życia tych gryzoni o 50 proc. Także coraz powszechniej stosowany środek na hipoglikemię, metformina, ma podobno mieć właściwości przedłużające życie, ale sprawdzano to również tylko na myszach, a w badaniach chodziło bardziej o antyrakowe działanie tej substancji.

Terapia hormonalna: niedawne badania kliniczne dowiodły, że terapia niskimi dawkami hormonu wzrostu u dorosłych z niedoborem tej substancji znacznie poprawia parametry ciała, między innymi układu krążenia, a także powoduje przyrost masy mięśniowej oraz zwiększenie gęstości kości. Jednak zastosowanie hormonu wzrostu w terapii anti-agingowej opiera się głównie na badaniach prowadzonych na zwierzętach. Niosą one sprzeczne informacje. Wczesne doświadczenia z myszami wykazywały, że hormon wzrostu zwiększa długość ich życia, lecz późniejsze dowiodły czegoś odwrotnego: to właśnie myszy pozbawione genetycznie receptora hormonu wzrostu miały żyć szczególnie długo. Jak więc widać, hormon wzrostu – lub jego brak – mogą się przyczyniać do opóźnienia procesów starzenia się.

Dieta i utrzymanie właściwej wagi: nadwaga sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych, a zatem utrzymanie właściwej wagi jest bardzo istotne, jeśli chcemy przedłużyć sobie życie. Służyć temu może odpowiednia dieta, bogata w błonnik i witaminy, której towarzyszą ćwiczenia fizyczne. Jeśli chodzi o dietę, to podobno jej wersja śródziemnomorska może wydłużyć życie nawet o piętnaście lat. W ramach ćwiczeń fizycznych nie musimy od razu zapisywać się na siłownię ani wynajmować trenera. Wystarczą intensywne spacery lub jazda na rowerze.

Suplementy: mechanizm starzenia się jest wciąż badany, ale już wiadomo, że jednym z czynników wpływających na starzenie się jest oksydacja. I tu z pomocą przychodzą suplementy diety. Mamy pełną gamę rozmaitych preparatów wymiatających wolne rodniki. Ale istnieje też szereg substancji naturalnych, pomagających wydłużyć życie. Do nich należą na przykład selen, cynk i resweratrol oraz preparaty andyjskie i amazońskie: vilcacora (doskonały antyoksydant), maca, yacon, iporuru i ubos. Zwłaszcza maca i yacon są niezastąpionymi dostarczycielami wielu niezbędnych dla organizmu mikroelementów, co znakomicie wykorzystują długowieczni Indianie Q'ero, o których także piszemy w tym numerze "Żyj Długo".

Wygląda więc na to, że Fontanna Młodości nie tyle tryska, co rośnie na kontynencie południowoamerykańskim.

Jacek Godek